پوشش جانوری تالاب هورالعظیم
تنوع جانوری، امانتی ارزشمند
ارزش تالاب به عنوان زیستگاه حیات وحش
گستردگی تالاب همراه با پوشش گیاهی انبوه خصوصا در بخشهای شمالی و مناطق ساحلی بهویژه در بخش ایرانی آن، وجود ذخایره غذایی فراوان و پناهگاهی بودن آن و از همه مهمتر قرار گرفتن در مهمترین مسیر کریدور مهاجرتی پرندگان از جمله عواملی به شمار میروند که موجب حضور جمعیتهای کثیری از انواع پرندگان در تالاب هورالعظیم شده است.
زیستگاههای تالابی
تالابها زیستگاههای ارزشمندی هستند که جمعیت زیادی از انواع گونههای حیات وحش را به طور دائم و یا موقت در خود جای میدهند. پرندگان مهاجر بخش مهمی از اعضای موقت تالابها بهشمار میروند. بسیاری از آبزیان، از تالابها بهعنوان محلی جهت تخمریزی و پرورش نوزادان استفاده میکنند. پرندگان از زیستگاههای تالابی، به عنوان مکانی برای تغذیه، استراحت، پناه گرفتن و محلی برای زادآوری استفاده میکنند.
خ مثل خانه، مثل خوزستان
خوزستان به دلیل دارا بودن اقلیمهای مختلف، تنوع آب و هوایی، وجود رودخانههای پرآب و مهم و قرار گرفتن در حاشیه شمال غربی خلیج فارس، زیستگاههای متنوعی برای حضور انواع پرندگان داشته و تعداد فراوانی از آنها را در خود جای داده است.
خطر انقراض
در استان خوزستان حدود ٤٠٠ گونه پرنده مشاهده و ثبت شده است که در این میان، بیش از ٣٠٠ گونه از آنها در تالاب هورالعظیم دیده می شوند. حداقل ٣٤١ گونهی پرنده در تالاب هورالعظیم مشاهده شده است که از این تعداد ٢٣ گونهی آنها که در خطر انقراض هستند و ارزش حفاظتی بسیار بالایی دارند و در لیست سرخ اتحادیهی بینالمللی حفاظت از طبیعت (IUCN) قرار گرفتهاند.
مهمترین ارزش فون و پوشش جانوری هورالعظیم، به پرندگانش است. برخی از گونههای که امروز در تالاب قابل مشاهده هستند عبارتند از:
پدیده مهاجرت پرندگان
مهاجرت یکی از جالبترین پدیدههای رفتاری پرندگان است و این امر از زمانهای بسیار دور مورد توجه انسان قرار گرفته است. به جابهجایی پرندگان بین مناطق تخمگذاری و مناطق زمستان گذرانی آنها مهاجرت گفته میشود.
این در واقع یک انتخاب طبیعی برای پرندگان محسوب میشود که در مکانهایی زندگی کنند که شرایط محیط زیستی برای آنها مطلوب باشد و این امر از مزیتهای مهاجرت به شمار میرود.
الگوهای متفاوتی از مهاجرت را میتوان در عالم پرندگان مشاهده نمود. مهمترین مهاجرتها به تغییرات فصلی سال وابستهاند. این مهاجرتها با شروع فصل سرما، کاهش مواد غذایی و تغییرات در طول شبانهروز غالبا از مناطق شمالی قارهها بهسمت مناطق جنوبی با شرایط محیط زیستی مناسبتر آغاز میشود.
ایران؛
آشیانی تاریخی
موقعیت خاص جغرافیایی و ویژگی منحصربهفرد کشور ایران بهدلیل تنوع زیستگاهی، آب و هوایی و قرار گرفتن در تقاطع گذرگاههای سه منطقه اصلی جانوری، موجب شده است تا هرساله شمار بسیار زیادی از پرندگان بهویژه پرندگان آبزی و کنارآبزی در اواسط فصل پاییز وارد شده و در اوایل فصل بهار ایران را به سمت زادگاههای خود ترک کنند.
خشکی = فاجعه
خشک شدن کامل و حذف هورالعظیم واقعهی بسیار بزرگ و دردناکی محسوب میشود، چراکه منجر به تغییرات شدید در میکروکلیما (اقلیم خرد) استان خواهد شد. مهمترین عواقب زیست محیطی ناشی از خشک شدن هورالعظیم عبارت است از:
تغییر الگوی اکوسیستمی
کاهش رطوبت محیطی
تغییر چرخه غذایی انسانی و جانوری
تشدید نوسانات دمایی
افت شاخص تنوع زیستی
حذف زیستگاه
مهاجرت گونهها
مرگ و میر گونهها
پیامدهای اقلیمی بر منطقه بستان و هویزه
تغییر الگوی رویشی، تاثیر بر کیفیت محصولات کشاورزی و تولیدات مرتعی
تغییر الگوی اشتغال مردم محلی )حذف گاومیش داری، صیادی، بوریابافی، کشاورزی های متفرقه وابسته به هور
کاهش کیفیت زندگی
افزایش احتمال برون کوچی
حذف سامانه تثبیت کربن
کاهش تولید بیوماس (زیست توده)
افزایش گازهای گلخانه ای
تشدید ریزگردها
افت سطح ایستایی آب زیرزمینی
تغییر توازن آبی دشت هویزه
افزایش احتمال فرونشست زمین
تغییر کیفیت و تغییر ساختمان خاک
تغییر مورفولوژی سرزمین
تبدیل شدن رودهای منتهی به هور به باتلاق
تغییر نظام والگوی کاربری اراضی در کوتاه و بلندمدت
آخرین بازمانده
گفته میشود مجموعه تالابهای بینالنهرینی روزی مساحتی حدود دوسوم کشور عراق را پوشش میداده؛ مساحتی بالغ بر ٧١ میلیون هکتار. تا سال ١٩٥٠ میلادی این مجموعه تالابها به مساحتی حدود ٥ میلیون هکتار کاهش پیدا کرده است و امروز به جز بخشهایی از تالاب در بخش ایرانی، تقریبا چیزی از آن باقی نمانده است.
از میان گونههای ماهیان، شیربت، حمری، بیان و گتاح چهار گونه ماهی متعارف و بومی آن جا هستند که همگی هم در لیست حفاظت ملی قرار دارند.
از میان خزندگان، لاک پشت فراتی که تنها گونه لاک پشت با لاک نرم است.
در میان پستانداران گرگ، گربه وحشی، شنگ بینالنهرین (سمور آبی)
ریشههای کهن تمدن
همچنین خوزستان تنها استان دارای بیشترین تنوع دامی ست؛ تنوع نژادی اعم از شتر، اسب اصیل عرب، گوسفند عرب و بختیاری، گاو بومی، گاو نجدی، بز نجدی و گاومیشها در هیچ جای دیگر کشور بهصورت متمرکز و در یک جا یافت نمیشود. گاومیش یکی از دامهای بومی ایران است که از ٢٥٠٠ سال قبل از میلاد مسیح در سرزمین بینالنهرین و دره ایندوس اهلی شده است.
آتش سوزی
تنها در سال ١٤٠٢ حدود ٦٣٠ هکتار از نیزارهای تالاب، در بخش عراقی، در آتش سوخت، بدون اینکه کشور عراق برای مهار آن اقدام خاصی انجام دهد. در سالهای اخیر، بهدلیل خشکسالیهای پیاپی و اقدامات خرابکارانه انسانی، آتش سوزیهای مختلفی در تالاب رخ داده است که برخی از آنها حتی منجر به تلف شدن گاومیشهای رودخانه ای و از بین رفتن برخی از پرندگان ساکن تالاب شد. در آتش سوزی سال ٩٧ نیز که بیش از ١٠ روز ادامه داشت، افزون بر از ١٧ هزار هکتار از تالاب هورالعظیم در آتش سوخت که یک هزار و ٨٠٠ هکتار آن در خاک ایران و مابقی در بخش عراقی این تالاب مرزی بود.